Opis

Istnieją różne teorie na temat tego, co motywuje ludzi do działania moralnie. Niektórzy twierdzą, że wewnętrzne przekonania i sumienie są kluczowe, podczas gdy inni uważają, że zewnętrzny nadzór (czy to w formie boskiej, czy też praktycznych systemów monitorowania) może mieć znaczący wpływ na zachowanie. W kontekście moralności ludzkie zachowanie często zmienia się pod wpływem tego, czy czujemy się obserwowani. Istnieje teoria zwana „efektem obserwacji”, która sugeruje, że ludzie są bardziej skłonni przestrzegać norm etycznych, gdy czują się obserwowani.
Przez wieki ludzkiej historii monopol na moralność należał do religii. Akceptowalne bądź nieakceptowalne zachowania klarowały się według wiary danego społeczeństwa. W wielu religiach idea, że Bóg obserwuje nasze czyny, pełni rolę moralnego nadzoru. W tym kontekście, religijna obserwacja może być postrzegana jako forma wewnętrznej regulacji moralnej. Wiara w boską obserwację może działać jako silny bodziec do przestrzegania norm etycznych oraz logicznie prowadzi do oczekiwania konsekwencji i następstw, czyli koncepcji sądu ostatecznego. Natomiast fizycznym przejawem obserwacji poprzez całą historie ludzkości (do XX wieku) było przebywanie w grupie społecznej i codzienne życie na oczach innych członków wspólnoty. W ten sposób kształtowała się również instytucja reputacji (w tym rodowej). Natomiast rewolucje przemysłowe i urbanizacja społeczeństwa spowodowały zakłócenie tego mechanizmu regulacji moralnej i w burzliwie rozrastających się miastach zatomizowana jednostka stała się anonimowa.

Powrót do nadzoru wspólnoty nastąpił z trzecią rewolucją przemysłową, gwałtownym rozwojem technologii cyfrowych, a przede wszystkim Internetu. Sieci społecznościowe spowodowały powrót do mieszkania jednostki „na widoku wspólnoty”, a z kolei zachowanie informacji w sieci komputerowej ma ogromny wpływ na rozbudowanie instytucji reputacji i stawia społeczeństwo przed nowymi dylematami.

Współczesne badania pokazują, że obecność kamer i systemów monitoringu może wpływać na zmniejszenie przestępczości. W miejscach, gdzie kamery są zainstalowane, przestępczość często maleje, co można interpretować jako dowód na to, że ludzie zmieniają swoje zachowanie pod wpływem potencjalnej obserwacji.
Podsumowując, obserwacja – zarówno w sensie fizycznym, jak i metafizycznym – może wpływać na nasze zachowanie moralne. Często motywuje nas do przestrzegania norm społecznych lub etycznych, a różne formy nadzoru mogą pełnić rolę w kształtowaniu naszych działań.
Ale pozostaje pytanie – kim jest obserwator? I czy ludzkość pozostawi sobie miejsce do prywatności, gdy uczyni wszechobecnego obserwatora samospełniającym się proroctwem?

Autorzy/autorki:  Hanna Popruha

Informacje praktyczne

Kiedy: 7/8 czerwca 2025, 19.00-0.00 
Gdzie: Warsztaty Kultury, Grodzka 7 – korytarz
Wstęp wolny